Türkiye, işe bağlı hastalıklar ve meslek hastalıklarıyla mücadelede sıradışı bir profil sunmaktadır; Türkiye’de teşhis edilen meslek hastalığı sayıları ve yıllık insidansları 25 yıldır düzenli olarak azalmaktadır!

İncelediğimiz yıllar boyunca Türkiye’de çalışanlar tamamen sendikasızlaştırılmış, kamu çalışanlarının sayısı büyük ölçüde azaltılmış, taşeron çalışma yaygınlaştırılmış, işyeri hekimleri güvencesizleştirilmiş ve bütün bunlar olurken meslek hastalığı insidansları da 1990’da 100.000 çalışan başına  36,6’dan, 2013’te 100.000 çalışan başına 3’e gerilemiştir. Görünen odur ki mucize MH teşhis rakamlarındaki mucizevi düşüş değildir. Mucize Türkiye’de çalışanların neredeyse bir nesile sığacak kısa bir zaman diliminde tümden sendikasızlaştırılmış ve büyük ölçüde güvencesizleştirilmiş olmalarıdır

meslek-hastaligi

İşe Bağlı Hastalıklar

İşle ilgili/işe bağlı sağlık sorunları ve hastalıklarını en geniş anlamıyla çalışma şartlarının kısmen ya da tamamen neden olduğu veya kötüleştirdiği fiziksel ya da ruhsal sağlık sorunları ve hastalıklar olarak tanımlayabiliriz.[1]

2012 tarihli önemli bir çalışmada[2] dünyada her yıl 100,000 çalışandan 54,8’inin (54,8/100.000)  işe bağlı hastalık, 10,3’ünün de (10,3/100,000) iş kazaları  nedeniyle hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Bu rakamlar Türkiye’nin içinde yer aldığı Avrupa bölgesi için yıllık 92,8/100.000 çalışan ve 7,6/100.000 çalışandır. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) tahminlerine göre ise dünyada gerçekleşen ölümler[3] ile hastalık/ölüm nedeniyle kaybedilen sağlıklı günlerin[4] yaklaşık %1,7’si işe bağlı risk faktörlerine atfedilmektedir. WHO’nun 2009 tarihli bu raporunda işyeri havasındaki zararlı maddelere maruz kalmanın ‘Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı’na (KOAH) bağlı ölümlerin ’sinden ve en yaygın mesleki kanser olan AC kanserlerinin %8’inden sorumlu olduğu tahmin edilmekte; keza endüstrileşmiş ülkelerden işe bağlı stresten kaynaklanan depresyon ile koroner kalp hastalığı arasındaki bağlantıya dair güçlü kanıtlar derlendiği ifade edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’yle bağlantılı yine bir başka önemli çalışmada[5] ise seçilmiş işe bağlı risklerin (kazalar, iş yerlerindeki kanser yapıcı maddeler ve işyeri havasındaki zararlı maddeler)  global olarak her yıl 100.000 çalışandan 19,9’unun iş kazalarının ise her 100.000 çalışandan 11,5’inin ölümünden sorumlu olduğu tahmin edilmektedir.

İşe bağlı hastalıkların etkilediği nüfusun genişliği ve neden olduğu sağlık sorunlarının çeşitliliğine rağmen dünyada esasen işe bağlı hastalıkların tamamını değil hastalığa neden olan maruziyetin tamamen işten kaynaklandığı ‘Meslek Hastalıkları’nı (MH) teşhis etmeye ve tanımaya dönük sistemler bulunmaktadır.  Meslek hastalığı ise Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından işe bağlı risk faktörlerinden kaynaklanan maruziyetler sonucu ortaya çıkan hastalık olarak tanımlanmaktadır.[6] Bu tanımın iki temel unsuru vardır: 1.Hastalık ile iş kaynaklı maruziyet arasındaki nedensel ilişki 2.Hastalığın maruziyete uğrayan kişilerde normal nüfusun üzerinde bir sıklıkta görülmesi. [7]

Oysa iş olağanüstü çok sayıda insani, maddi ve sosyal koşulun olağanüstü çok sayıda farklı kombinasyonu içinde ifa edilen bir etkinliktir. Üstelik işe bağlı hastalıkların büyük çoğunluğu işyerindeki ya da çalışma sırasındaki etkene maruz kalınmasından yıllar sonra ortaya çıkmaktadır. Bu durumda ortaya çıkan hangi hastalık belirtisi ya da bulgusunun hangi işyerinden, işin hangi kısmından ya da işi çevreleyen şartların hangisinden kaynaklandığını kanıta dayalı şekilde ortaya koyabilmek oldukça zorlaşmaktadır. Bu zorluk önceden tespit edilmiş spesifik bir faktör ve bu faktörün varlığını gösteren üzerinde uzlaşılmış  kanıtlar olmadığı durumlarda, hastalığın meslek hastalığı olarak tanımlanamamasına yol açmaktadır. Kaldı ki; işten kaynaklanan kimi hastalık etkenlerinin spesifik olarak tespit edilmesi durumunda dahi bunun işverenler ve kamu otoritelerince kabul edilmesi uzun yıllar alabilmektedir.[8]

İşe bağlı hastalıklardan sadece meslek hastalıkları teşhis edilmeye çalışılmakta ama bunda da başta yukarıda ifade ettiğimiz neden ve buna eşlik eden pek çok nedenden yeterince başarılı olunamamaktadır. Tüm ülkelerde meslek hastalıklarının tamamının teşhis ve tazmin edilmemesi (under-reporting yn) sorunu değişen ölçülerde yaşanmaktadır. Bu nedenle tüm ülkelerden başta meslek hastalıkları olmak üzere işe bağlı hastalıkların teşhisini arttırıcı önlemler almaları, işten kaynaklanan hastalık ve ölümleri teşhis ve kayıt edecek sistemleri geliştirmeleri beklenmektedir.[9]

Rapor edilen hastalık ve yaralanmaların tipleri ve raporlama eğilimleri o ülkede –meslek hastalıklarının yn. –  ilgili mevzuat ve sosyal güvenlik kapsamına göre geniş ölçüde değişmektedir.[10] Bir meslek hastalığının bir ülkede az teşhis edilmesi bu hastalığın o ülkede olmadığının ya da bu hastalığa karşı başarılı bir koruma yapıldığının kanıtı olamamaktadır. Tam aksine bir ülkede çok sayıda meslek hastalığının teşhis edilmesi (sigorta sistemi ta